Zespół Aspergera - Stowarzyszenie Niebieski Skarb

Zespół Aspergera (ZA) to całościowe zaburzenie rozwoju mieszczące się w spektrum autyzmu. Mianem ZA określa się łagodniejsze przypadki autyzmu charakteryzujące się najczęściej zaburzeniami w funkcjonowaniu społecznym dziecka.

Symptomy

Pierwsze symptomy ZA pojawiają się najczęściej około 2 roku życia, do tego czasu dziecko rozwija się zazwyczaj prawidłowo. Z upływem casu widać jednak jego inne zachowania. Możemy zauważyć, że dziecko nie lubi zmian: chce jeździć tylko jednym samochodem (korzystanie z innego samochodu powoduje histerię), preferuje jedną drogę spaceru, jeden sklep, plac zabaw, park, jedną panią w przedszkolu; jada bardzo konkretnie wybrane potrawy (najczęściej serki, budynie, jeden rodzaj płatków śniadaniowych) i odmawia spróbowania czegokolwiek innego; bawi się najlepiej samo, jedną, konkretną zabawką, lub jednym typem zabawek, zabawy są jednorodne, a podczas gier grupowych narzuca własne ulubione, sztywne reguły; wybiera jeden rodzaj ubrań, najczęściej spodnie z gumką i bluzy bez suwaków i guzików, niechętnie przymierza nowe rzeczy, najczęściej trzeba usuwać metki; domaga się, aby codzienne czynności były wykonywane w stałej kolejności (np. najpierw ubiera majtki i skarpetki, dopiero potem koszulkę); powtarza codziennie te same czynności przed zaśnięciem.

Oczywiście nie u każdego dziecka z zespołem Aspergera można zaobserwować wszystkie wymienione tu zachowania, z drugiej zaś strony niektóre, pojedyncze problemy mogą się pojawić u każdego przeciętnego dziecka. Kumulacja niepokojących zachowań zaje podstawy, by podejrzewać ZA.

Rozwój

Podczas obserwacji dziecka można zauważyć, że w niektórych sferach życia posiada ono inne umiejętności niż jego rówieśnicy. Uwagę rodziców powinno przyciągnąć to, co występuje w nadmiarze i nie przystaje do różnych sytuacji życia codziennego:

w okresie niemowlęcym:

niechęć do przytulania;
słaby kontakt wzrokowy;
brak wskazywania na przedmiot, wyciągania rączek, po zabawkę czy zaciekawienia pokazywaną przez dorosłego zabawką;
nadmierne lub słabe reakcje na bodźce dźwiękowe, zapachowe lub dotykowe;

w wieku 2-3 lat:

zaburzenia w rozwoju mowy – jej lawinowy rozwój połączony z trudnościami w rozumieniu, dziwne wyrazy, echolalie, wyrażenia typowe dla języka ludzi dorosłych;
brak reakcji na własne imię;
brak zabaw symbolicznych – zabawa uboga, bez naśladowania czy grania różnych ról;
nadwrażliwość na bodźce dźwiękowe, zapachowe lub dotykowe;
duży opór przed zmianami;
sztywność zachowań;
fiksacje;
ograniczona gestykulacja;
słaba koordynacja ruchowa – niezgrabny, sztywny chód;
reakcje nieadekwatne do sytuacji- upór, nieustępliwość lub pasywność i wycofanie;

w okresie przedszkolnym:

unikanie spontanicznych kontaktów;
niewłaściwe inicjowanie zabaw z dziećmi, np. bicie, lizanie, wąchanie kolegi;
nadaktywność lub powolność;
wczesne rozpoznawanie cyfr, liter, faktów;
dziwne reakcje werbalne;
brak umiejętności podtrzymania prostej rozmowy;
nieadekwatne reakcje emocjonalne- gniew, agresja, niepokój;
trudności w zaakceptowaniu zmian, dążenie do stałości;
specyficzne uzdolnienia i zainteresowania (np. matematyka, rozkład jazdy autobusów), ciągłe wracanie do tego samego zagadnienia lub tematu w trakcie rozmowy;
hiperleksja – szybka nauka czytania, nawet przed zakończeniem rozwoju mowy;
ruchy stereotypowe;
zaburzenia motoryki małej: problemy z rysowaniem, kolorowaniem;
dosłowne rozumienie wszystkich wypowiedzi;

w okresie szkolnym:

problemy z koncentracją uwagi;
trudności w nauce (zwłaszcza w klasach 4-6);
kłopoty w radzeniu sobie z nieoczekiwanymi zmianami;
powierzchowne kontakty z rówieśnikami, trudności w zawieraniu i podtrzymywaniu przyjaźni;
odrzucenie przez grupę;
dobry kontakt z osobami dorosłymi; nadruchliwość;
obsesyjne zainteresowania, pochłaniające cały czas i uwagę dziecka oraz związane z tym zaległości w nauce;
unikanie kontaktu wzrokowego;
stereotypie;
zaburzenia motoryki małej: niewyraźne pismo, niedokładne kolorowanie;
deficyt z zakresie mowy.

Diagnoza

Diagnozowanie zespołu Aspergera jest procesem długotrwałym, trwa kilka tygodni lub miesięcy. Diagnoza jest stawiana przez lekarza psychiatrę lub zespół specjalistów w ośrodkach dla dzieci z autyzmem po wielu konsultacjach, testach, badaniach. Diagnozowanie ZA powinno być połączone z pełną diagnostyką z :badaniami słuchu i wzroku; badaniami krwi; badaniami neurologicznymi (EEG lub tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny); badaniami genetycznymi (w przypadku podejrzenia genetycznego podłoża zaburzeń); testami psychologicznymi; wywiadem rodziców oraz ankietami skierowanymi do nauczycieli i opiekunów.

Klasyfikacje

Stwierdzenie u dziecka zespołu Aspergera według klasyfikacji DSM-IV wymaga wystąpienia następujących objawów:

a) przynajmniej 2 z poniższych zaburzeń w relacjach społecznych:

trudności w zachowaniach niewerbalnych (np. w nawiązywaniu i utrzymywaniu kontaktu wzrokowego, mimice twarzy, gestykulacjach regulujących interakcje społeczne);
brak zdolności nawiązywania kontaktów z rówieśnikami;
brak potrzeby wspólnej zabawy z innymi, posiadania wspólnych zainteresowań lub osiągnięć;
brak empatii;

b) przynajmniej 1 z poniższych zachowań:

intensywne, stereotypowe zainteresowania;
sztywne powtarzanie rytuałów;
powtarzające się ruchy (np. trzepotanie rękami, kręcenie palcami, ruchy całego ciała);
zainteresowanie elementami obiektów (np. kołami pojazdów, tablicami rejestracyjnymi, klamkami drzwi);

c) brak sukcesów w ważnych sferach życia (społecznych i zawodowych) będący wynikiem powyższych zaburzeń;

d) brak opóźnienia rozwoju mowy, rozwoju funkcji poznawczych, umiejętności praktycznych, zachowań adaptacyjnych oraz zainteresowania otoczeniem;

e) wykluczone rozpoznanie innego uogólnionego zaburzenia rozwojowego lub schizofrenii.

Według klasyfikacji ICD-10 kryteria zespołu Aspergera są następujące:

a) brak stwierdzonego opóźnienia rozwoju mowy i funkcji poznawczych:

wymawianie pojedynczych słów przed ukończeniem 2 roku życia, komunikacja przy użyciu zdań przed ukończeniem 3 roku życia;
istnienie umiejętności praktycznych, zachowań adaptacyjnych oraz zainteresowania otoczeniem odpowiadające normom rozwojowym w pierwszych 3 latach życia;
szczególne umiejętności – przeważnie związane z nadmiernym zafascynowaniem jakimś tematem (kryterium niekonieczne do postawienia diagnozy);

b) przynajmniej 2 z poniższych trudności w relacjach społecznych:

zaburzony kontakt wzrokowy, mimika, postawa ciała gestykulacja;
trudności we właściwych relacjach z rówieśnikami;
brak empatii- dziwaczne (nieadekwatne) reakcje na sytuacje społeczne, często słaba integracja zachowań społecznych, emocjonalnych, umiejętności komunikacji;
brak potrzeby zabawy z innymi, posiadania wspólnych zainteresowań lub osiągnięć;

c) chociaż 1 z poniższych zachowań:

stereotypowe i ścisłe zainteresowania, powtarzanie rytuałów i niepraktycznych czynności;
powtarzające się ruchy np. trzepotanie lub kręcenie rękami lub palcami, ruchy całego ciała;
zafascynowanie częściami przedmiotów lub elementami materiałów (kolor, faktura, dźwięk);

d) wykluczenie innych zaburzeń rozwojowych, schizofrenii prostej, zaburzenia schizotypowego, obsesyjno-kompulsywnego, anankastycznego zaburzenia osobowości czy reaktywnego utrudnienia nawiązywania relacji społecznych w dzieciństwie lub nadmiernej łatwości w nawiązywaniu tych kontaktów.

Uzyskanie diagnozy przynosi ulgę rodzicom, ale jednocześnie budzi lęk. Najważniejsze, że wreszcie wiemy dlaczego nasze dziecko inaczej się zachowuje i możemy rozpocząć odpowiednią terapię. Oczywiście nie da się wyeliminować wszystkich dysfunkcji, takie dziecko zawsze pozostanie człowiekiem funkcjonującym nieco inaczej niż „wszyscy”, ale to może być przecież atutem. Rola rodziców i opiekunów dziecka z ZA polega na tym, by dać mu szansę, na to by odkryło i rozwinęło swój potencjał, przygotowując je jednocześnie do życia w społeczeństwie i ucząc reguł postępowania.

Attwood T. Zespół Aspergera. Kompletny przewodnik, Gdańsk 2013

Borkowska A. Zrozumieć świat ucznia z zespołem Aspergera, Wydawnictwo Harmonia, 2010.

Borkowska A., Grotowska B. Codzienność dziecka z zespołem Aspergera, Gdańsk 2012

opr. Bożena Domarus Stowarzyszenie „Niebieski Skarb”

„Zespół Aspergera w szkolnej ławce”

Zaburzenia lękowe, depresja, fobia społeczna, napady paniki, niewłaściwe społeczne i emocjonalne zachowania, błędna interpretacja znaczeń dosłownych i ukrytych, pedantyczny język, osobliwości mowy, brak chęci nawiązywania kontaktów z rówieśnikami.

Lista zaburzeń współistniejących z zespołem Aspergera jest znacznie dłuższa, a każdy uczeń mający taką diagnozę wykazuje odrębne, indywidualne cechy. Coraz częściej swoje miejsce w szkolnej ławce próbuje odnaleźć młody człowiek z powyższymi dysfunkcjami. Nie ulega wątpliwości, że współczesna szkoła musi być przygotowana na realizację takiego procesu kształcenia, który pozwoli uczniowi z zespołem Aspergera uwierzyć w siebie i osiągnąć sukcesy edukacyjne. To ogromne wyzwanie dla nauczycieli, pedagogów, wychowawców, dyrektorów. Tymczasem zdarzają się sytuacje, w których nie traktuje się diagnozy z należytą powagą. Wówczas zespół Aspergera bywa sprowadzany do braku kultury osobistej, nieposłuszeństwa, lenistwa, egocentryzmu. Odmienność intelektualna i sensoryczna uczniów z ZA utrudnia relacje międzyludzkie, a niektóre zachowania odbierane są co najmniej jako ekscentryczne. Nadwrażliwość na dotyk, na dźwięk, niewłaściwa reakcja na ból i temperaturę przekładają się na codzienne funkcjonowanie takiego ucznia w szkole, który odmówi trzymania kredy, popadnie w rozdrażnienie na dźwięk dzwonka, a w ciepły wiosenny dzień przyjdzie do szkoły w rękawicach zimowych.

Nauczyciel ma prawo czuć się bezradny. Jednocześnie ma obowiązek przeciwstawić się tej bezradności. Rówieśnicy mogą zareagować wykorzystywaniem, ośmieszaniem czy dręczeniem kolegi z zespołem Aspergera. Dorośli muszą zapobiegać takim zdarzeniom.

Wiem, rozumiem, pomagam. Tymi trzema słowami można określić idealną postawę dyrekcji, nauczycieli i młodzieży. Potrzebne są szkolenia, konferencje, rady szkoleniowe, spotkania z terapeutami, samokształcenie oparte na specjalistycznej literaturze, współpraca ze stowarzyszeniem, edukacja młodzieży. Zrozumieć zespół Aspergera to zaakceptować inaczej działający umysł, przeniknąć empatią mechanizmy, które nim rządzą. Fachowa literatura nie wystarczy. Bezcenne są rozmowy z rodzicami, którzy dzieląc się swoimi doświadczeniami odkryją przed nauczycielem wszelkie tajemnice niezapisane w orzeczeniach z poradni. Rozumiany przez otoczenie uczeń z ZA nie wstydzi się swojej inności, zaczyna lepiej funkcjonować w relacjach z nauczycielami i rówieśnikami. Pomagać znaczy wspierać. Ostatnie z trzech działań przychodzi naturalnie. Warunkiem jest realizacja dwóch pierwszych składowych postawy otoczenia.

Bezgraniczne oddanie się pasji, czerpanie radości intelektualnej z własnych zainteresowań, precyzja w wybranej dziedzinie, niezachwiana determinacja, przenikliwość umysłu, wytrwałość w dążeniu do jednego celu, dociekliwość. To także uczeń z zespołem Aspergera.

Czy współczesna szkoła jest gotowa na spotkanie z taką różnorodnością?

Ewa Krzemińska, Stowarzyszenie „Niebieski Skarb”