Objawy

Objawy charakterystyczne dla zaburzenia rozwojowego ze spektrum autyzmu dotyczą trzech sfer rozwojowych:

• umiejętności społecznych,

• komunikowania się z otoczeniem,

• sztywnych wzorców zachowań.

Według opisanych i obowiązujących w Polsce kryteriów diagnostycznych (ICD-10 oraz DSM IV)*, aby u dziecka zdiagnozować autyzm, trzeba zaobserwować minimum 6 objawów – przynajmniej 2 ze sfery umiejętności społecznych oraz przynajmniej po 1 z pozostałych sfer.

Najwięcej nieprawidłowości obserwuje się przeważnie w pierwszej sferze, tej najważniejszej, bo warunkującej prawidłowy rozwój pozostałych umiejętności. Nieprawidłowości zazwyczaj rozpatruje się w kontekście deficytów i nadmiarów behawioralnych. Oznacza to, że pewne umiejętności można zaobserwować w nadmiarze lub stwierdzić ich brak w odniesieniu do dzieci, których rozwój przebiega typowo. Takim przykładem jest brak umiejętności nawiązywania kontaktu wzrokowego jako deficyt oraz obserwowalne często liczne zachowania stymulacyjne jako nadmiar behawioralny. Każde dziecko z autyzmem rozwija się inaczej, dlatego stopień nasilenia problemów u dzieci z tym zaburzeniem będzie różny. Niepokojące i charakterystyczne dla autyzmu zachowania możemy zaobserwować już w pierwszym roku życia dziecka. Dotyczą one zwłaszcza rozwoju społecznego.

• Umiejętności społeczne. Nieprawidłowości w rozwoju społecznym dotyczą głównie nawiązywania i podtrzymywania interakcji. Dzieci z autyzmem mają zaburzony kontakt wzrokowy. Nie wykorzystują go w celu komunikowania się (np. kiedy proszą o coś lub kiedy inni się do nich zwracają, nie reagują na imię). Dzieci z tym zaburzeniem nie dzielą się uwagą: nie przynoszą interesujących ich rzeczy, nie wskazują atrakcyjnych dla nich obiektów, nie patrzą w kierunku wskazywanym przez inne osoby. Nie podzielają emocji własnych i czyichś. Wydają się nie odpowiadać na zainteresowanie i pochwały od bliskich im osób. Dzieci z autyzmem częściej obserwują przedmioty niż ludzi. Nie naśladują najbliższych, zwykle nie są zainteresowane codziennymi czynnościami domowymi. Zabawa tych dzieci przeważnie jest mało zróżnicowana, powtarzająca się. Najczęściej maluchy bawią się same. Nie uczestniczą w zabawach opartych na społecznych interakcjach, takich jak zabawa w „a kuku”, w chowanego oraz zabawach naprzemiennych (rzucanie do siebie piłki, berek). U dzieci z autyzmem nie rozwija się zabawa symboliczna, tematyczna, w udawanie.

• Komunikowanie się. W tej sferze najbardziej niepokojącym objawem autyzmu jest brak zrozumienia, do czego służy i jaki sens ma porozumiewanie się ludzi. Dzieci z tym zaburzeniem swoje pierwsze słowa zwykle wypowiadają bez kontekstu, czyli bez nazywania określonych osób, rzeczy lub czynności. Słowa te nie są formą komunikowania się z innymi. U części dzieci z autyzmem mowa w ogóle się nie wykształca, pozostaje jedynie na etapie wokalizowania, wydawania specyficznych i raczej mało zróżnicowanych dźwięków. Prawie połowa osób z tym zaburzeniem nie używa mowy do porozumiewania się. Nie rozwija się u nich również alternatywny sposób komunikacji z innymi osobami. Dzieci z autyzmem nie używają gestów, nie wskazują tego, na czym im zależy, co chciałyby dostać w danej chwili. We wczesnym dzieciństwie nie potrafią pokazać, że mają kłopoty (nie łapią się za główkę), nie poklepują się po brzuszku po zjedzeniu czegoś pysznego, nie pokazują, jakie są duże (nie wyciągają rączek do góry). Zwykle, gdy czegoś chcą, ciągną osobę dorosłą w stronę przedmiotów lub miejsc, w których mogą zostać zaspokojone ich potrzeby. Ciągnąc za rękę, nie patrzą na osobę, cały czas zwrócone są twarzą w stronę określonej rzeczy lub miejsca. Tym samym używają ręki dorosłego jako narzędzia mającego służyć realizacji ich potrzeb lub pragnień, gdy same nie mogą ich zaspokoić. Tymczasem małe dziecko rozwijające się prawidłowo najczęściej patrzy na przedmiot lub go wskazuje, a potem wyczekująco wpatruje się w dorosłego i robi to tak długo, aż zostanie mu podana pożądana przez niego rzecz. Dzieci z autyzmem, u których wykształciła się mowa, zazwyczaj mówią specyficznie oraz przejawiają problemy natury pragmatycznej, wynikające z trudności w społecznym komunikowaniu się. Mają skłonność do echolalii, czyli wiernego powtarzania wcześniej zasłyszanych wyrażeń, zwrotów, zdań; często mylą zaimki osobowe (mój, moje, moja, twój, twoje, twoja). W sytuacji, gdy mama poprosi: „Pokaż mi swoje ucho, a potem moje”, trudno jest im zrozumieć komunikat, a tym samym pokazać swoje ucho, a następnie mamy. W mowie dziecka z autyzmem występuje zaburzony rytm, tempo i nieprawidłowa intonacja, a najczęściej brak akcentowania najbardziej ważkich słów i części wypowiedzi, czyli zaburzona prozodia mowy.

• Sztywne wzorce zachowań. U dzieci z autyzmem obserwujemy wiele nietypowych ruchów, sztywności, przywiązania do określonych rytuałów, dążenia do niezmienności otoczenia, zainteresowania nietypowymi przedmiotami. U malutkich dzieci zachowania te zwykle nie są zbyt mocno nasilone, często mogą pozostać niezauważone lub tłumaczone indywidualnością dziecka, na przykład jego pedantycznością. Niepokoić powinno wielokrotne powtarzanie tych czynności w krótkich odstępach czasu oraz przesadne zaangażowanie w ich wykonywanie. U dzieci z autyzmem możemy obserwować machanie rączkami, chodzenie na palcach, bieganie w kółko, podskakiwanie. Dzieci mogą przypatrywać się cieniom, ruszającym się liściom na wietrze, fascynować się krawędziami przedmiotów. Mogą długo przyglądać się pracy pralki czy wirującym wiatrakom. Zdarza się, że zatykają uszy, gdy słyszą określone dźwięki, a innym przysłuchują się z upodobaniem. Same również często wydają dźwięki, wypowiadają słowa lub frazy bez funkcji komunikacji, tylko po to, by je usłyszeć. Dzieci z autyzmem mogą mieć trudności z dopasowaniem się do nowych sytuacji, nowych miejsc. Problemem może być dla nich również przejście z jednego zajęcia do drugiego. Ich zabawa jest powtarzająca się, często niezmienna. Preferują zabawki mechaniczne, nie używają zabawek wyobrażających istoty żywe, nie bawią się tematycznie. Niekiedy dodatkowo pojawiają się przymusy wykonywania określonych czynności, takich jak zamykanie otwartych drzwi, zapalanie wyłącznika światła każdorazowo przy przechodzeniu obok niego, precyzyjne układanie przedmiotów. Mogą pojawić się również zachowania autoagresywne, na przykład gryzienie palca czy nadgarstka, uderzanie się w głowę, a także zachowania agresywne skierowane na inne osoby lub przedmioty. Sztywne wzorce zachowań często ulegają zmianom wraz z rozwojem dziecka.

/wykorzystano mat. z poradnika SPOA „Autyzm. Apteczka Pierwszej Pomocy” /